අතිශය කෘර ලෙස සිය පෙම්වතිය මහ දවල් මරා දැමූ පුවතක් මේ දවස් වල බොහෝ තැනක මාතෘකා වෙයි. සමහරු කියන්නේ ගුණ ධර්ම පුරුදු පුහුණු කර තිබුණේ නම් මෙවැන්නක් සිදු නොවනු ඇති බව ය. මේ කියන බොහෝ දෙනෙක් ගුණ ධර්ම පුහුණු කිරීම සඳහා හැරෙන්නේ ආගමට ය. එහෙත් ආගම ඒ ලා සමත් වන්නේ ද? ඇත්තට ම නම් මේ පිරිහීමට එක්තරා දුරකට ආගම ද වගකිවය යුතු නැද්ද?
ආගමික සාහිත්‍යයේ එන ඇතැම් කරුණු පිරිමින්ට කාන්තාවන් පිළිබඳ ගරුත්වය හීන කරණ බමුණු මත බව මට සිතේ. උම්මග්ග ජාතකයෙ අමරා දේවිය සම්බන්ධ කතාව වගේ ම මාතංග ජාතකයේ දිට්ඨ මංගලිකා සම්බන්ධයෙන් බෝසතුන් හැසිරෙන ආකාරය ද මීට නිදසුන් ය. අමරා දේවිය පිළියෙල කළ කෑම අතිශයින් ප්‍රණීත බව දැන දැන ම ඒවායේ නුගුණ කියමින් ඒවා ඇගේ ඇඟේ නහවමින් අව්වේ සිටවා දුන් වද බොහෝ දෙනෙක් දනිතත් දිට්ඨ මංගලිකා සම්බන්ධයෙන් නම් කරුණු කාරණා බොහෝ දෙනෙකු නොදන්නා විය හැකි ය. “මෙදුක් මට වූයේ දිට්ඨ මංගලිකාව නිසාය. ඉදින් මම පිරිමියෙක්මි වී නම් ඇය මට පාද පරිචාරිකා කරවමියි සිතා වෙව්ලමින්” යැයි කීමෙන් පෙනී යන්නේ ඔහු (මාතංග බෝසතුන්) කෝප වූ බවත් පලි ගැනීමට සිතූ බවත් ය. මේවා බෝසත් ගුණ ලෙස අර්ථ දක්වන ලද සංස්කෘතියක් තුළ කාන්තාවන්ට මේ තරමින් වත් ගෞරව කිරීම එක් අතකට අරුමයක් ම නොවන්නේ ද? මේ නිගරු කිරීමට දෙන සමාවක් නොවේ. එහෙත් හේතුඵල වාදය ගැන කියන බුදුදහම ම ගෙන මේ තත්වය විමසීමට ඔබට කරන යෝජනාවකි.
මේ ගැන විග්‍රහයක යෙදෙන කේ ජයතිලක ශූරින් කියන්නේ දිට්ඨ මංගලිකා පාරම්පරිකව පුරුදු කරවනු ලැබීම නිසා සිය රූපය, කුලය (බමුණු කුලය නොවේ), වස්තුව ගැන ආඩම්බර වන බවත් මාතංග තම පිරිමකම ගැන අභිමානයෙන් සිහිකරන්නේ එබඳු බාහිර පෙළඹවීමක් ද නැතිව බවත් ය (සිංහල කතා කලාවේ විකාසනය, 37 පිටුව).
ඔහු තවදුරටත් මෙසේ කියයි. “මාතංගට අවශ්‍ය වූයේ දිට්ඨමංගලිකාගේ මන් බිඳීම නම් ඒ බිඳ ගෙන තම යටතට පත් ඇයට ඉතාමත් අමානුෂික වද දෙන්නේ කුමකට ද? ඔහු ඇයට වද දෙන්නේ මෙසේ ය”. ඊළග ඡේදයෙ ඒ වද දීම පිළිබඳ දීර්ඝ විස්තරයක් කියවෙයි. මෙ පවත් ඔහු උපුටා අපට ද්න්නේ අමාවතුර ග්‍රන්ථයෙනි.
ඒ වද දීම අමානුෂික ය. ඔහුට ඇවිද ගත නොහැකි යයි කියා ඔහුව ඔසවා ගෙන මුළු නුවර පුරාම ඇය ව ඇවිද්දවන්නේ මාර්ගය පවා නොපවසා වද දෙනු පිණිස ම ය. ඒ වද දීමේ විස්තරය මෙහි බහා ඔබට වද දීමට මම අදහස් නොකරමි.
මේ බෞද්ධ සාහිත්‍ය යැයි කෙනෙකුට බැහැර කළ හැකි ය. ඒත් බුදු දහම තරමට ම නැත්නම් ඊටත් වඩා අපේ සිත් සතන් සකස් කිරීමේ ලා බෞද්ධ සාහිත්‍යයේ බලපාන බව අපට අමතක කළ නොහැකි ය.
කාන්තාවන් විෂයෙහි ලා බෞද්ධ සාහිත්‍යකරුවාගේ දැක්ම මේ දැක්වූ අවස්ථාවල අතිශයින් ම නිහීන ය. එය අඩු මරා දැමීමකට පමණ ය.
බෞද්ධ සාහිත්‍යය රැකවල් ලා රැක ගත යුතු, ඉස් මුදුණින් පිළිගෙන වන්දනා කළ යුතු, දෙයක් නොව අතිශය තියුණු ලෙස විචාරයකට ලක් කළ යුතු දෙයක් යැයි අප යෝජනා කරන්නේ ඒ නිසා ය.
වචන සෙල්ලම් 
වරද ඇත්තේ සාහිත්‍ය කෘතියක චරිත ලෙස සලකා විශ්ලේෂණය නොකොට උත්තම චරිතයක් ලෙස උත්කර්ෂයට නැංවීමෙහි බව සිතමි. ආගම විෂයයෙහි පමණක් නොව දේශපාලනයෙහි සිදුවන්නේ ද මෙයමය.
පැහැදිලි කිරීමට ස්තුතියි