අරුණි ශපීරෝ‍ වෙතින්

ජර්මන් විඥානවාදයේ (German Idealism) යොහාන් ගොට්ලීබ් ෆිෂ්ට, ෆ්‍රීඩ්රිච් විල්හෙල්ම් ජෝසෆ් වොන් ෂෙලින්ග් අතරට එකතුවන ඔවුන් ත්‍රිත්වයෙන් වඩාත්ම වැදගත්කමක් දිනාගන්නට සමත්වෙන්නා ගෙයොග් විල්හෙල්ම් ෆ්‍රීඩ්රිච් හෙගල් ය.

පරම සත්තාවේ (ultimate reality) දර්ශනයන් පහදාගන්නේ මිනිස් මනස යැයි ද, ඉන්පසුව ඒ අනුව මිනිසුන්ට ජීවත්විය හැකි ලෝකයක් හදාගන්නවා යැයි ද හෙගල්ට කලින් සිටි ඉමැනුවෙල් කාන්ට් නම් දාර්ශනිකයා තර්ක කළේය. සත්තාව හදන්නට හෝ නියාමනය කරන්නට යනවා පමණක් නොව මිනිස් මනස විසින් සත්තාව සැබැවින්ම නිපයනවා (generate) සහ පිහිටුවනවා යැයි කාන්ට්ට පසුව හෙගල් කියා සිටියේය. හෙගල්ට අනුව සත්තාව යනු සරලවම මනස හෝ ස්ප්‍රීතුව (spirit -ජර්මන් Geist) වෙයි. එම සංකල්පය හෙගල්ගේ පරම විඥානවාදය කියා හැඳින්වේ.

එය පරම විඥානවාදයක් වනුයේ අදහස් හැරෙන්නට වෙනත් දේවල පැවැත්මක් නැතැයි කියන මතයෙන් පමණක් නොව, හෙගල් විසින් “මනස” යන්න “දිව්‍යමය මනස” නැත්නම් “පරම මනස” හා සමාන කළ නිසයි. ඉතින් මනස යනු සත්තාව හා සමාන වේ නම්, එවිට සත්තාව යනු දෙවියන් හා සමාන වේ.

ගයිස්ට් යන්න සත්තාව සහ දෙවියන් හා සමාන කිරීමෙන් පසුව හෙගල් එය ඉතිහාසය සමඟත් සමාන කළේය. විශ්වීය වූ, වියුක්ත වූ ව්‍යුහයකින් යුතු මනසක් මිනිසාට හිමිවුවත්, මනසේ අන්තර්ගත දේවල් යුගයෙන් යුගයට පරිනාමය වේයැයි හෙගල් කියා සිටියේය. මනසේ ස්වභාවය ගැන දාර්ශනිකව විමර්ශනය කරන්නේ ද, එහි දී තාර්කිකව (දින වකවාණු අනුව නොවේ) එහි මූලාරම්භය යළි සකස්කරගත හැකි යැයි හෙගල් කියා සිටියේය.

හෙගල් කියන විදියට එය සිද්ධ වෙනුයේ මෙහෙමයි: මුලින්ම දෙවියන්, පිරිසිදු මනස, ඒ නිසා පිරිසිදු සද්භාවය, තමන් විසින්ම සිතන්නට වෑයමක් ගන්නා ලදි. ඒත් පිරිසිදු සද්භාවය (Pure Being) යන සිතුවිල්ල කිසිසේත්ම කළ නොහැකි සිතුවිල්ලකි. ඒ නිසා දෙවියන් සද්භාවය ගැන හිතන්නට වෑයම් කළේය, එහි දී ඔහුට සිතාගන්නට කිසිවක් නොමැති විය. එනම් ඔහු සිතුවේ සද්භාවයේ විරුද්ධපැත්ත ගැනයි. එවැන්නක් සොයාගත නොහැකි නිසා මෙහි දී දෙවියන්ට අනන්‍යතාවය ගැන අර්බූදයක් පැන නැඟිණ.

ප්‍රස්තුතය (thesis) සද්භාවය හැටියටත් සහ එහි විරුද්ධපැත්ත (antithesis) ශුන්‍යත්වය හැටියටත් තාර්කිකව මනසේ මූලාරම්භය සොයා යන දාර්ශනිකයාට සංශ්ලේෂණය (synthesis) හෙවත් යෝග්‍යය, ඔබින, උචිත බව හමුවේ. ලෝකයේ ඇති සෑම දෙයක්ම මේ ධනාත්මක වූ ප්‍රස්තුතය හා ඍනාත්මක වූ එහි විරුද්ධපැත්ත සමඟ සංශ්ලේෂණය කරමින් පවතින්නකි.

අපෝහකය, දයලෙක්තිකය යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ මෙසේ තාර්කිකව එම නිගමනයට එළඹීම නිසයි. 1807 දී හෙගල් ලියන ස්ප්‍රීතුවේ ප්‍රපංඥවාදය (Phenomenology of Spirit) කෘතියෙන් සෑම ප්‍රපංඥයක්ම, එනම් ප්‍රපංඥ ලෝකයේ අපි දකින දේවල් සියල්ල මේ ගයිස්ට් හි නිර්මාණයක් යැයි දක්වයි.

මිනිස් ප්‍රගතියේ කතන්දරය මේ ස්ප්‍රීතුව (ගයිස්ට්) විටින්විට අඩුවැඩියෙන් කෑලි කොටස්වලින් එකතුවෙමින් ලියන ලද්දක් යැයි ඔහු කියන ලදි. පරණ සංකල්ප වෙනස්වෙමින් දියුණුවෙමින් නව සංකල්ප බවට හැරෙන්නේ එසේ යැයි ඔහු කියන ලදි. මේ වෙනස්වන ක්‍රියාවලිය ඔහු අපෝහනය ලෙසින් හැඳින්විය.

අපෝහක භෞතිකවාදය (Dialectical materialism) යන සංකල්පය අද සිංහල පාඨකයා අතර දයලෙක්තික භෞතිකවාදය නමින් භාවිතා වේ. උදාහරණයක් හැටියට හෙගල්ට අනුව එක පරම්පරාවක විරුද්ධපැත්ත ඊළඟ පරම්පරාවේ ප්‍රස්තුතය විය හැකියි. මෙය විසඳන්නට අවශ්‍ය ගැටළුවක් නිර්මාණය කරනු ලබයි. හෙගල්ට අනුව මේ ගමනේ අවසානය මනුෂ්‍යයන් විසින් සියල්ල අවබෝධ කරගන්නට සමත්වීමයි.

හේගල් සිය අදහස් ඉදිරිපත් කළේ තේරවිලි හැටියටයි. ඒ තේරවිලි ලිහාගන්නට සමත් වූවා යැයි කියමින්, එසේම මිනිස් වෑයම් ගැන අලුත් විදියකින් දකින්නට තමන්ට අවස්ථාව පෑදුණා යැයි කියා සිටි අය හෙගලියානු චින්තනය තමනට උවමනා ආකාරයට තම දැක්මට අනුගත කරගත්හ. එය හෙගලියානු අපෝහක තාර්කික ක්‍රමයට පටහැනියි.

තමා “ඒ ශ්‍රේෂ්ඨ චින්තකයාගේ සිසුවෙක්,” යැයි ද දාස් කපිතාල් ලියද්දී හෙගල්ට “ආවේනික වූ ඒ සුවිශේෂි බස් හුරුව” තමන් යොදාගත්තා යැයි ද කාල් මාක්ස් කීවේය. හෙගලියානු බස් හුරුව පාවිච්චි කළ නිසා මාක්ස්ගේ සංකල්ප හෙගල්ගේ අදහස් ඉදිරියට ගෙන යාමක් නොවීය.

හෙගල් වෙතින් “පරාරෝපණය” සහ “විසංවාදය” යන වදන් ගත්තා සේ ම එවක අර්ථ ශාස්ත්‍රඥයෙක් හැටියට සුප්‍රසිද්ධ වූ ඩේවිඩ් රිකාඩෝ වෙතින් ද “වේතන” සහ “අගය” යන වදන් කාල් මාක්ස් සිය අදහස් සඳහා යොදාගති. ඒත් ඒවා හෙගල් සහ රිකාඩෝ භාවිතා කළ විදියෙන් අර්ථ ගැන්වීම අත්හැර දමමින් භාවිතා කළේය. මාක්ස්ගේ ව්‍යාපාර චක්‍ර න්‍යාය තුළ පරාරෝපණය භාවිතාවෙන්නේ හෙගල්ගේ අදහස අනුව නොව සාමාන්‍ය සමාජයේ ඇති අදහසයි. කාල් මාක්ස්ගේ දැක්මේ ඇති ධනවාදී ආර්ථිකයක වේතන මට්ටම් වෙනස්වීම් යනු රිකාඩෝ විසින් ගෙනහැර පාන ලද වේතන මට්ටම් ඉහළ පහළ යන ආකාරය නොවන බව ඒ නිසා රිකාඩෝ නොකියවා මාක්ස් කියවන ලද අය නොදත්හ.

මාක්ස් හෝ එංගල්ස් දයලෙක්තික භෞතිකවාදය යන වහර යොදා නොගත්හ. ඔවුන් උලුප්පා දැක්වූයේ හෙගල්ගේ දයලෙක්තික ක්‍රමයයි. හෙගල් විසින් ලෝකය දිහා බලා එය විශ්ලේෂණය කළ ආකාරයයි. මාක්ස්වාදී දර්ශනය විසින් හෙගල් වෙතින් ලබාගන්නේ ලෝකය විවිධත්වයෙන් යුතු දේවල්වල එකතුවක් හැටියට නොදැක එය පරිනාමය වෙමින් පවතින්නක් ලෙස දැකීමයි. ස්වභාව ධර්මයේ දේවල් රූපාන්තරණය (metamorphoses) වෙන ආකාරය ගෙන එය සමාජයේ සමානකම් සඳහා යොදාගැනීම මාක්ස් සහ එංගල්ස්ගේ රචනාවල නොමඳව දකින්නට ඇත.