හෘද කම්පනය (Cardiogenic Shock) යනු ජීවිතයට තර්ජනයක් වන තත්වයක් වන අතර, එය ඔබේ හදවතට (Heart) හදිසියේම ඔබේ ශරීරයේ අවශ්‍යතාව සපුරාලීමට ප්‍රමාණවත් තරම් රුධිරය පොම්ප කළ නොහැකි අවස්ථාවකි. මෙම තත්වය බොහෝ විට දරුණු හෘදයාබාධයක් (Heart attack/ Myocardial infoaction) නිසා ඇති වන නමුත් හෘදයාබාධ ඇති සෑම කෙනෙකුටම හෘද කම්පනය ඇති වෙන්නේ නැ.
එසේ වුවද cardiogenic shock කියන්නේ ඉතාම දුර්ලභ තත්ත්වයක්.ඒත් ක්ෂණිකව ප්‍රතිකාර නොකළහොත් එය බොහෝ විට මාරාන්තික තත්ත්වයක් වෙන්න පුලුවන්. ඒත් නිසි අවස්තාවේ ප්‍රතිකාර කළ විට, මෙම තත්වය ඇතිවන වන පුද්ගලයින්ගෙන් අඩකට පමණ දිවි ගලවා ගැනීමට ලැබෙනවා.
හෘද කම්පනයක රෝග ලක්ෂණ (Symptoms and signs of cardiogenic shock)
- වේගවත් හුස්ම ගැනීම (Tachypnea / Fast beathing)
- දැඩි හුස්ම හිරවීම (Shortness of breath)
- හදිසි, වේගවත් හෘද ස්පන්දනය (Tachycardia Faster heart beats)
- සිහිය නැතිවීම (Faintishness)
- දුර්වල ස්පන්දනය (Weak pulse)
- අඩු රුධිර පීඩනය (Hypotension/ low blood pressure)
- දහඩිය දැමීම (Sweating)
- සුදුමැලි සම (Pale skin)
- සීතල අත් හෝ පාද (Cold peripheries)
- මුත්‍රා කිරීම සාමාන්‍යයට වඩා අඩුවීම හෝ නැතිවි යාම (Oliguria or anuria / Less urine production or no urine production)
හෘදයාබාධයක රෝග ලක්ෂණ (Symptoms of heart attack)
හෘදයාබාධ කම්පනය සාමාන්‍යයෙන් දරුණු හෘදයාබාධයකින් (Myocardial infarction/ heart attack) පෙළෙන පුද්ගලයින් තුළ සිදුවන හෙයින්, හෘදයාබාධයක රෝග ලක්ෂණ (signs and symptoms of heart attack) දැන ගැනීම වැදගත්.
මේවාට ඇතුළත් වන්නේ;
- ඔබේ පපුවේ මැද පීඩනය, පූර්ණත්වය හෝ මිරිකීමේ වේදනාව මිනිත්තු කිහිපයකට වඩා වැඩි කාලයක් පැවතීම (chest pain)
- මෙම වේදනාව ඔබේ උරහිසට, ඔබේ දෑතින් එකක් හෝ දෙකම, ඔබේ පිටුපසට හෝ ඔබේ දත් සහ හකු දක්වා පැතිරීම (radiation of the pain)
- පපුවේ වේදනාවේ තීව්‍රතාවය සහ වාර ගණන වැඩි ක්‍රමයෙන් වැඩිවිම (increasing of chest pain)
- හුස්ම හිරවීම (Breathing difficulty)
- දහඩිය දැමීම (sweating)
- සැහැල්ලු හිසරදය හෝ හදිසි කරකැවිල්ල (headache or faintishness)
- ඔක්කාරය හා වමනය (Voming)
හෘද රෝග කම්පනය ඇතිවීමේ අවදානම අඩු කිරීම සඳහා මෙම සලකුණු හෝ රෝග ලක්ෂණ ඇති විට ඉක්මනින් වෛදයය ප්‍රතිකාර (urgent medical treatments) වලට යොමුවීම වැදගත් වෙනවා.
වෛද්‍යයවරයකු හමුවිය යුත්තේ කුමන අවස්ථාවේද? (when to consult a doctor)
හෘදයාබාධයක් (heart attack) ඇතිවූ විගස ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමෙන් ඔබේ දිවි ගලවා ගැනීමේ අවස්ථාව වැඩි දියුණු වන අතර ඔබේ හදවතට වන හානිය අවම වේ.
ඔබට හෘදයාබාධයක රෝග ලක්ෂණ ඇත්නම්, උදව් සඳහා 1990 හෝ වෙනත් හදිසි වෛද්‍යය සේවාවක් ඇමතීම (call emergency treatment number) වැදගත් වෙනවා. ඔබට හදිසි වෛද්‍යය සේවාවන් සඳහා ප්‍රවේදයක් නොමැති නම්, ඒ බව යමෙකුට දැනුම් දී රෝහල් ගත්වීම සඳහා උදව් ලබාගන්න. කිසිම අවස්ථාවක ඔබම පදවන්න එපා.
හෘද කම්පනය ඇතිවන්නේ ඇයි? (Reasons for shock)
හෘදයාබාධයකදි සිදුවනුයේ හෘදයට රුධිර සැපයීම අඩාල වීමයි (reduction of coronary blood supply) . එවැනි අවස්ථාවක හෘදයෙන් ඉවතට රුධිරය පම්ප කරන කොටස වන වම් කෝෂිකාවේ (Left ventricle) රුධිර සෑපයුමද අඩාල වීමට පුලුවන්. මේ නිසාම වම් කොෂිකාවේ මාංශපේශි දුර්වල වී යනවා. මෙය නිසා හෘදයේ ක්‍රියාකාරිත්වය අඩාල වී ශරීරයේ වැදගත් කොටස්වලට රුධිර සෑපයුම අඩාල කරන්න පුලුවන්.
හෘද කම්පනයට හේතු විය හැකි වෙනත් හේතු:
- හෘද පේශි ඉදිමීම (Myocarditis)
- හෘද කපාට ආසාදනය (Endocarditis)
- ඕනෑම හේතුවක් නිසා දුර්වල වූ හදවත (Heart failure)
- හෘදයේ පොම්ප කිරීමේ හැකියාවට බලපාන මත්ද්‍රව්‍යය, ඖෂධ හෝ වෙනත් ද්‍රවයය අධිකව ලබාගැනීම හෝ විෂවීම (substance, medication abuse or toxicity).
හෘද කම්පනය සඳහා අවදානම් සාධක (Risk factors for cardiogenic shock)
ඔබට හෘදයාබාධයක් ඇත්නම්, හෘද අකර්මණයතාවය ඇතිවීට පහත හේතුනිසා හෘදකම්පන තත්ත්වයක් ඒමේ අවස්ථාව ඉහල යයි.
- කාන්තාවක් වීම
- වයස්ගත පුද්ගලයෙක් වීම
- දියවැඩියාව සහ අධි රුධිර පීඩනය වැනි රෝග සහිත වීම
- ප්‍රධාන රුධිරනාල වල අවහිරතා පැවතීම
- කලින් අවස්ථාවල හෘදයාබාධ හෝ හෘද අකරනිය ඇතිවී තිබීම
හෘද කම්පනය නිසා ඇතිවන සංකූලතා (Complications of the cardiac shock)
ක්ෂණිකව ප්‍රතිකාර නොකළහොත් හෘද කම්පනය (cardiogenic shock) මරණයට හේතු විය හැක. තවත් බරපතල සංකූලතාවයක් වන්නේ ඔක්සිජන් නොමැතිකම නිසා ඔබේ අක්මාව, වකුගඩු හෝ වෙනත් අවයව වලට හානි වීමයි (Liver failure, Kidney failure).
රෝග විනිශ්චය
මෙය හදිසී ප්‍රතිකාර අවස්ථාවලදි හමුවන තත්තවයක් වන අතර අවස්ථානූකූලව අවශ්‍යය රෝග ඉතිහාසය, රෝගයට අදාල පරික්ෂණ මගින් මෙම තත්ත්වය හඳුනාගනු ලබනවා.
1. රුධිර පීඩනය මැනීම (Blood pressure)
කම්පනයට පත්ව සිටින පුද්ගලයින්ට ඉතා අඩු රුධිර පීඩනය ඇත.
2. ECG පටියක් ලබාගැනීම (ECG හෝ EKG).
මෙය ඉතා පහසුවෙන් කල හැකි හෘදය ආශ්‍රිත පරික්ෂණයක් වන අතර හෘදයට අදාල බොහෝ කරුණු මෙමගින් අනාවරණය කරගත හැකියි.
3. පපුවේ X කිරණ.
පපුවේ එක්ස් කිරණ මගින් ඔබේ හදවතේ ප්‍රමාණය හා හැඩය සහ ඔබේ පෙණහලුවල සමහර ගැටලු හඳුනාගත හැකියි.
4. රුධිර පරීක්ෂණ (Serum investigations)
ඉන්ද්රියයන්ට සිදුවන හානිය, ආසාදනය හා හෘදයාබාධ පරීක්ෂා කිරීම සඳහා ඔබට රුධිරය ඇද ගනු ඇත. ඔබේ රුධිරයේ ඇති ඔක්සිජන් මැනීම සඳහා ධමනි රුධිර වායු පරීක්ෂණයක් (ABG) කළ හැකිය.
5. Echocardiogram පරීක්ෂණය
ශබ්ද තරංග ඔබේ හදවතේ රූපයක් නිපදවයි. මෙම පරීක්ෂණය හෘදයාබාධයකින් සිදුවන හානිය හඳුනා ගැනීමට උපකාරී වෙනවා.
6.හෘද කැතීටරීකරණය (Angiogram)
. මෙම පරීක්ෂණයෙන් අවහිර වූ හෝ පටු වූ ධමනි අනාවරණය කළ හැකිය. වෛද්යවරයෙක් ඔබේ කකුලේ හෝ මැණික් කටුවෙහි ධමනි හරහා දිගු සිහින් නලයක් (කැතීටයක්) ඇතුළු කර එය ඔබේ හදවතට මඟ පෙන්වයි. සායම් කැතීටරය හරහා ගලා යන අතර ඔබේ ධමනි එක්ස් කිරණ මගින් පහසුවෙන් දැකගත හැකිය.
හෘද කම්පනය වලක්වාගන්නේ කෙසේද? (Prevention of the cardiogenic shock)
හෘද කම්පනය – cardiogenic shock වළක්වා ගත හැකි හොඳම ක්රමය වන්නේ ඔබේ හදවත නිරෝගීව තබා ගැනීම සඳහා ජීවන රටාවේ වෙනස්කම් සිදු කිරීම (changes in lifestyle) සහ ඔබේ රුධිර පීඩනය පාලනය (blood pressure control) කිරීමයි.
1. දුම් පානය නොකරන්න (Avoid Smorking)
ඔබ දුම් පානය කරන්නේ නම්, ඔබේ හෘදයාබාධ අවදානම අවම කර ගත හැකි හොඳම ක්රමය වන්නේ එක නැවතීමයි. එලෙසම වක්‍ර දුම් පානය කිරීමෙන්ද වළකින්න.
2. මත්පැන් සීමා කරන්න (limit your alcohol consumption)
ඔබ මත්පැන් පානය කිරීමට තෝරා ගන්නේ නම්, එය මධ්යස්ථව කරන්න. නිරෝගී වැඩිහිටියන් සඳහා, එයින් අදහස් කරන්නේ කාන්තාවන් සඳහා දිනකට එක් පානයක් සහ පිරිමින් සඳහා දිනකට බීම දෙකක් දක්වා ය.
3. නිරෝගී බරක් පවත්වා ගන්න. (Maintain a healthy weight)
අධි රුධිර පීඩනය, හෘද වාහිනී රෝග සහ දියවැඩියාව වැනි හෘදයාබාධ හා හෘද කම්පනය සඳහා වෙනත් අවදානම් සාධක සඳහා අධික බර වීම දායක වේ. රාත්තල් 10 ක් (කිලෝග්රෑම් 4.5) අහිමි වීමෙන් රුධිර පීඩනය අඩු කර HDL කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම වැඩි කළ හැකිය.
4. සීනි අඩු කරන්න. (Reduce sugar intake)
මෙය ඔබට පෝෂ්ය පදාර්ථ අඩු කැලරි වළක්වා ගැනීමට සහ සෞඛ්ය සම්පන්න බරක් පවත්වා ගැනීමට උපකාරී වේ.
5. අඩු කොලෙස්ටරෝල් සහ සංතෘප්ත මේදය අනුභව කරන්න. (Eat less saturated fatty acids)
මේවා සීමා කිරීම, විශේෂයෙන් සංතෘප්ත මේදය (saturated fatty acids), ඔබේ හෘද රෝග අවදානම අඩු කර ගත හැකිය. Trans මේද වලින් වළකින්න.
6. අඩු ලුණු භාවිතා කරන්න. (Use less salts)
අධික ලෙස ලුණු (සෝඩියම්) ශරීරයේ තරල ගොඩනැගීමට හේතු වන අතර එමගින් හදවත පීඩාවට පත් වේ. දිනකට සෝඩියම් මිලිග්රෑම් 2,300 (mg) ට අඩු ඉලක්කයක් තබා ගන්න. බොහෝ ටින් හා සැකසූ භාණ්ඩ වල ලුණු සොයා ගත හැකි බැවින් ආහාර ලේබල පරීක්ෂා කිරීම හොඳ අදහසකි.
7. නිතිපතා ව්යායාම කරන්න. (Engage in regular exercise)
ව්යායාම (exercise) මගින් ඔබේ රුධිර පීඩනය අඩු කර ඔබගේ රුධිර නාලවල සහ හෘදයේ සමස්ත සෞඛ්යය වැඩි දියුණු කළ හැකිය. අවම වශයෙන් මිනිත්තු 150 ක මධ්යස්ථ ස්වායු ව්යායාම (moderate aerobic exercise) හෝ සතියකට මිනිත්තු 75 ක ප්රබල ස්වායු ව්යායාම (strenuous aerobic exercise) හෝ මධ්යස්ථ හා දැඩි ස්වායු ව්යායාම එකතුවක් ලබා ගන්න.
8. හෘදයාබාධ සඳහා ඉක්මන් ප්‍රතිකාර ලබාගන්න (Take immediate treatments for heart attacks)
ඔබට හෘදයාබාධයක් ඇත්නම්, ඉක්මන් ක්රියාමාර්ග ගැනීමෙන් හෘද කම්පනය වළක්වා ගත හැකිය. ඔබට හෘදයාබාධයක් ඇතැයි ඔබ සිතන්නේ නම් හදිසි වෛද්ය උපකාර ලබා ගන්න.
හෘද කම්පනය සඳහා ප්‍රතිකාර (Treatments for cardiogenic shock)
හෘද කම්පන ප්‍රතිකාර මගින් ඔබේ හෘද මාංශ පේශි හා අනෙකුත් අවයව වලට ඔක්සිජන් නොමැතිකම අඩු වීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කෙරේ.
හදිසි ජීවිත සහය
හෘද කම්පනය ඇති බොහෝ අයට අමතර ඔක්සිජන් අවශ්‍ය වේ. අවශ්‍ය නම්, ඔබ හුස්ම ගැනීමේ යන්ත්රයකට (Ventilator machine) සම්බන්ධ කරනු ඇත. එලෙසම අතේ යොදන IV Cannula එකක් හරහා අවශ්‍යය ඖෂධ ලබාදෙනු ලැබේ.
ඖෂධ
තරල හා ප්ලාස්මා ලබා දෙන්නේ IV හරහා ය. හෘද කම්පනයට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා අවශ්‍යය ඖෂධ ලබා දෙන්නේ ඔබේ හදවතේ පොම්ප කිරීමේ හැකියාව වැඩි කිරීමට සහ රුධිර කැටි ගැසීමේ අවදානම අඩු කිරීමට ය.
එහිදි රුධිරය කැටිගැසීම අවම කිරීම සඳහ වන Aspirin, Clopedogrel වැනි ඖෂධ ප්‍රධාන වේ.
ඇන්ජියෝප්ලාස්ටි සහ ස්ටෙන්ටින්. (Angioplasty and Stenting)
හෘද කැතීටරීකරණය කිරීමේදී අවහිරතාවයක් ඇති වුවහොත්, ඔබේ වෛද්‍යයවරයාට විශේෂ බැලූනයක් සහිත දිගු, තුනී නලයක් (කැතීටයක්) ධමනි හරහා, සාමාන්‍යයෙන් ඔබේ කකුලේ, ඔබේ හදවතේ අවහිර වූ ධමනි තුළට ඇතුළු කළ හැකිය. ස්ථානගත වූ පසු, අවහිරය විවෘත කිරීම සඳහා බැලූනය කෙටියෙන් උද්ධමනය වේ.
කාලයත් සමඟ විවෘතව තබා ගැනීම සඳහා ලෝහ දැලක් ස්ටෙන්ට් ධමනියට ඇතුල් කළ හැකිය. බොහෝ අවස්ථාවන්හීදී, ඔබේ වෛද්යවරයා ඔබේ ධමනි විවෘතව තබා ගැනීමට උපකාරී වන සෙමින් මුදා හරින මෙඩිචටිඔන්ස් සහිත ස්ටෙන්ට් එකක් තබනු ඇත.
බැලූන් පොම්පය. ඔබේ වෛද්යවරයා ඔබේ හදවතේ (ධමනිය) ප්‍රධාන ධමනි තුළ බැලූන් පොම්පයක් ඇතුල් කරයි. මෙම පොම්පය මහා ධමනිය තුළ ඉදිමී හා විස්ථාරනය වන අතර, රුධිර ප්‍රවාහයට උදව් වන අතර ඔබේ හදවතෙන් යම් වැඩ බරක් ඉවත් කරයි.
නිස්සාරක පටල ඔක්සිජන්කරණය (ECMO)
ECMO රුධිර ප්රවාහ වැඩි දියුණු කිරීමට සහ ශරීරයට ඔක්සිජන් සපයයි. ඔබේ ශරීරයෙන් පිටත රුධිරය හෘද පෙනහළු යන්ත්රයකට පොම්ප කරන අතර එය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ඉවත් කර ඔක්සිජන් පිරවූ රුධිරය ශරීරයේ පටක වලට යවයි.
හෘද කම්පනයට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා ඖෂධ සහ වෙනත් ක්‍රියා පටිපාටි ක්‍රියා නොකරන්නේ නම්, ඔබේ වෛද්යවරයා ම්ම ශල්යකර්මයක් නිර්දේශ කරනු ඇත.
කිරීටක ධමනි බයිපාස් සැත්කම් (Coronary Bypass Surgery)
මෙම සැත්කම මගින් ඔබේ කකුලේ, අතෙහි හෝ පපුවේ නිරෝගී රුධිර නාලයක් භාවිතා කර රුධිරය සඳහා නව මාර්ගයක් නිර්මාණය කරයි. එමඟින් අවහිර වූ හෝ පටු ධමනි වටා ගලා යා හැකිය. ඔබේ හෘදයාබාධයෙන් සුවය ලැබීමට ඔබේ හදවතට කාලය ලැබීමෙන් පසු ඔබේ වෛද්යවරයා මෙම සැත්කම යෝජනා කළ හැකිය. ඇතැම් විට, බයිපාස් සැත්කම් හදිසි ප්රතිකාරයක් ලෙස සිදු කෙරේ.
ඔබේ හදවතට වන තුවාලයක් අලුත්වැඩියා කිරීමට සැත්කම්. සමහර විට ඔබේ හෘද කුටීරයක ඉරීම හෝ හෘද කපාටයට හානි වීම වැනි තුවාලයක් හෘද කම්පනයකට හේතු විය හැක. ශල්යකර්ම මගින් ගැටලුව නිවැරදි කළ හැකිය.
Ventricular assist device (VAD)
යාන්ත්‍රික උපකරණයක් උදරයට ඇතුල් කර හදවතට සවි කර එය පොම්ප කිරීමට උපකාරී වේ. VAඪ් මඟින් නව හදවත් බලාපොරොත්තුවෙන් සිටින හෝ හෘද බද්ධ කිරීමක් කිරීමට නොහැකි වූ අවසාන අදියර හෘදයාබාධ ඇති සමහර පුද්ගලයින්ගේ ජීවිත දීර් එංටෙන්ඩ් කර වැඩිදියුණු කළ හැකිය.
හෘද බද්ධ කිරීම (Heart transplant)
ඔබේ හෘදයට හානි සිදුවී ඇත්නම් වෙනත් ප්‍රතිකාර කිසිවක් සාර්ථක නොවේ නම්, හෘද බද්ධ කිරීම අවසාන පියවර විය හැකිය.
Reference :
- American Hear association : Cardiogenic shock management
- Image reference: https://en.wikipedia.org/wiki/Angioplasty
Adopted by Dr Sanjaya U Jayasooriya (MBBS)
well done sir
Thank you so much, Thank you Doctor Sanjaya,,
I am so happy to take you to my author team. I am so happy that you are sharing your valuable knowledge and time with our society.
If we learn something, it is our duty, our responsibility to pass that knowledge on to someone else, that is my opinion