සිවුමංසල කොලූගැටයා #209: මාලදිවයිනේ යහපාලන අරගලය

In this week’s Ravaya column (in Sinhala), I chronicle the struggle by people of the Republic of Maldives – Asia’s smallest state by land area and population – to achieve democratic pluralism and good governance.

In October 2008, long-term autocratic ruler President Maumoon Abdul Gayoom was defeated in the country’s first multi-party elections by Mohamed Nasheed of the Maldives Democratic Party (MDP). Nasheed, who had been a political prisoner and suffered much under the previous regime, ushered in a new era for his nearly 400,000 people – for a while.

From almost the beginning, the Nasheed administration was systematically undermined and eventually he was ousted by the former autocrat’s appointees and promoters whose key public sector positions were left untouched by Nasheed despite there being many allegations of corruption.

As noted in an editorial in The Sunday Times (Sri Lanka) on 15 Jan 2015: “In February 2012, after just three and a half years in office, Nasheed was forced to resign following months of military-backed protests. Why? Largely because he was reluctant to remove dozens of Gayoom loyalists in key sections of the public service and the judiciary, who eventually helped the opposition to plot his downfall.

“In Nasheed’s own words, ‘I didn’t want to take action against them, despite public demands, as it would be tantamount to behaving like Gayoom, ruthless and abusing of power.’ As weeks and months went past with Gayoom cronies still continuing in key positions, Nasheed’s hold on power weakened and led to his resignation which he said was forced on his by the military.

“These are lessons for Sri Lanka’s new rulers who must clean up the system and take action while at the same time displaying that it is not a political witch-hunt.”

ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය හා යහපාලනය තහවුරු කිරීමට ඉන්දියාවෙන් අපට ගත හැකි ආදර්ශ ගැන මෑත සතිවල අප කිහිප විටක් කතා කළා. ඊට පෙර අවස්ථාවල පාකිස්තානය හා නේපාලය ගැනත් අප අවධානය යොමු කළා.

යහපාලනය සඳහා වසර ගණනක අරගලයක් අසල්වැසි මාලදිවයිනේ ද සිදු වනවා. භූමි ප‍්‍රමාණයෙන් හා ජනගහනයෙන් ආසියාවේ කුඩාම රාජ්‍යය වන මාලදිවයින ඒකාධිපති පවුල්වාදය පිටු දකින්නට ගන්නා උත්සාහය තවමත් සාර්ථක වී නැහැ.

වසර 25කට වැඩි කාලයක් තිස්සේ මා වෘත්තීය මට්ටමින් මාලදිවයිනට විටින් විට යනවා. හිටපු ජනාධිපතිවරුන් දෙදෙනකු සමග තුන් වතාවක් මාධ්‍ය සම්මුඛ සාකච්ඡා කොට තිබෙනවා. එරට ගැන විශේෂඥයකු නොවූවත් එහි සිදුවීම් ගැන මා විමසිලිමත් වනවා.

මාලදිවයින 1887දී බි‍්‍රතාන්‍ය ආරක්ෂිත රාජ්‍යයක් (British protectorate) බවට පත් වුණා. එනම් එරට අභ්‍යන්තර රාජ්‍ය පාලනය තව දුරටත් සුල්තාන්වරයකු යටතේ දිගටම පවතින අතර විදේශ සබඳතා හා ජාතික ආරක්ෂාව සඳහා පමණක් බි‍්‍රතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයේ අධීක්ෂණය ලැබුණා. මේ සඳහා සුල්තාන්වරයා වාර්ෂිකව බි‍්‍රතාන්‍යයට යම් ගෙවීමක් කළා. සුල්තාන් යටතේ අගමැතිවරයකු එදිනෙදා රාජ්‍ය පාලනය කළා.

 

1965දී බි‍්‍රතාන්‍ය ආරක්ෂිත රාජ්‍ය තත්ත්වය හමාර වුණා. 1968දී එරට ජනරජයක් බවට පත් වුණා. එහෙත් බහුපාක්ෂික දේශපාලන සංස්කෘතියක් බිහි කරනු වෙනුවට එරට යොමු වූයේ තනි පක්ෂයකින් පාලනය වන ඒකාධිපති රටාවකටයි. ඉබ‍්‍රාහිම් නාසීර් (1926-2008) මුල්ම ජනාධිපති බවට පත් වී 1968-1978 වකවානුවේ දැඩි හස්තයකින් රට පාලනය කළා. එරට නවීකරණය කිරීම ඇරඹුවේ ඔහුයි.

ඔහු යටතේ ඇමතිවරයකු ලෙස සේවය කළ මවුමූන් අබ්දුල් ගයූම් (Maumoon Abdul Gayoom) 1978දී ජනාධිපති බවට පත් වුණා. ඔහුත් කළේ ඒකපාක්ෂික පාලනය දිගටම පවත්වාගෙන යාමයි.

තනි පක්ෂයක් පමණක් දේශපාලනය කළත් ගයූම්ගේ 30 වසරක පාලන කාලය තුළ වසර කිහිපයකට වරක් “මැතිවරණ” පවත්වනු ලැබුවා. ඒ හැම එකකටම ඉදිරිපත් වූ එකම අපේක්ෂකයා වූයේ ඔහුයි. 1983 ජනමත විචාරණයකිනුත්, ඉනික්බිති 1988, 1993, 1998 හා 2003 යන වසරවල පැවති මැතිවරණවලිනුත් සැමවිටම ඡන්දවලින් 90%කට වඩා ලබමින් ඔහු ජය ගත්තා (ඉතිරි ඡන්ද කටු ගා දමන ලද ඒවායි.)

මාලදිවයිනේ රාජ්‍ය නායකයා, ආණ්ඩු නායකයා මෙන්ම හමුදාවට අණදෙන ප‍්‍රධානියා ලෙසත් සර්ව බලධාරී ආකාරයට ගයූම් දශක තුනක් බලයේ රැඳී සිටියා. මේ කාලය තුළ ඔහු බලයෙන් පහ කිරීමට කුමන්ත‍්‍රණ උත්සාහයන් තුනක් (1980, 1983, 1988) සාර්ථක ලෙස මැඬ පැවැත්වූවා.

1988 නොවැම්බර් 3 වැනිදා තුන්වන කුමන්ත‍්‍රණ උත්සාහයට මුල් වූයේ ශ‍්‍රී ලංකාවේ PLOTE සංවිධානයෙන් කුලියට ලබා ගත් සන්නද්ධ කැරලිකරුවන් 80 දෙනකුත් මාලදිවයින් කැරලිකරුවන් පිරිසකුත්. ඒ තීරණාත්මක මොහොතේ ගයූම් සාක් රටවලින් හදිසි ආධාර ඉල්ල සිටියා. ඉන්දියානු හමුුදා මැදිහත් වීමෙන් කැරලිකරුවන් මර්දනය කොට යළිත් පැය කිහිපයක් ඇතුළත රටේ අගනුවර පාලනය ගයූම්ගේ හමුදා අතට ලබා දුන්නා.

ගයූම් තම කුඩා රාජ්‍යය නවීකරණය කළත් එයට සමාන්තරව ගජමිතුරන්ට මුදල් හම්බ කිරීමට බොහෝ වරප‍්‍රසාද හා අවස්ථා සලසා දුන් බවට චෝදනා මතු වුණා. එසේම ඔහුගේ පවුලේ සාමාජිකයන් ගණනාවක්ම ඉහළ රාජ්‍ය තනතුරුවලට පත් කිරීම හරහා දැඩි පවුල්වාදයක් ස්ථාපිත කළා.

ගයූම් පාක්ෂිකයන් මේ චෝදනා ප‍්‍රතික්ෂේප කළත් ඔවුන්ට වසන් කළ නොහැකි අමිහිරි සත්‍යයක් තිබෙනවා. එනම් ඔහුගේ පාලන කාලය තුළ විරුද්ධ මතධාරීන්ට හා දේශපාලන ක‍්‍රියාකාරිකයන්ට මුදා හරින ලද රාජ්‍ය හිංසනයයි.

හිතුමතයට විරුද්ධ පාක්ෂිකයන් අත්අඩංගුවට ගැනීම, දිගු කල් අධිකරණ ක‍්‍රියාදාමයකින් තොරව රඳවා තබා ගැනීම, අත්අඩංගුවේදී වධ හිංසා කිරීම, බලහත්කාරයෙන් කටඋත්තර ලබා ගැනීම මෙන්ම දේශපාලන මිනීමැරුම් කිරීම ගැන ගයූම් පාලනයට එරට හා විදෙස් මානව හිමිකම් ක‍්‍රියාකාරිකයන් විස්තරාත්මක චෝදනා එල්ල කොට තිබෙනවා. “රාජ්‍ය ආරක්ෂාව” නම් පොදු හේතුව යටතේ ගයූම් මේ සියල්ල සාධාරණීකරණය කරන්නට ගත් උත්සාහයන් සාර්ථක වූයේ නැහැ.

2002 පමණ වන විට වඩාත් උගත් හා සන්නිවේදන තාක්ෂණයෙන් බලාත්මක වූ මාලදිවයින් තරුණ තරුණියෝ දේශපාලන නිදහස හා ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය ඉල්ලා උද්ඝෝෂණ ඇරඹුවා. මේ උද්ඝෝෂණවලට නායකත්වය දුන්නෙ 2001දී අරඹන ලද එරට මුල්ම විකල්ප දේශපාලන පක්ෂය වූ මාලදිවයින් ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී පක්ෂය (Maldivian Democratic Party, MDP).

මේ උද්ඝෝෂණ මර්දනයට ගයූම්ගේ සමස්ත රාජ්‍ය බලය යොදනු ලැබුවා. දරුණු මර්දනය හමුවේ 2003දී MDP නායකත්වය සිය රට හැරදා ශ‍්‍රී ලංකාවේ තාවකාලික පදිංචියට ආවා.

ගයූම් රජය කලක් යන තුරු MDP පක්ෂය පිළිගත්තේ නැතත් ඔවුන් දිගටම දේශපාලන උද්ඝෝෂණ ගෙන ගියා. රට තුළත්, රටින් බැහැරවත් බහුපාක්ෂික ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදයක අවශ්‍යතාව ගැන ජනමතයක් ඔවුන් ගොඩ නැගුවා.

තත්ත්වය වෙනස් වූයේ 2005දී එරට පාර්ලිමේන්තුව (Majlis) දේශපාලන පක්ෂ පිළිගැනීමට තීරණය කළ පසුවයි. 2005 පටන් සිය රටේ එළි පිටම සක‍්‍රිය දේශපාලනයට පිවිසි MDP පක්ෂයට ගයූම් පාලනයෙන් බොහෝ සීමා, හිරිහැර එල්ල වුණත් එයින් ඔවුන්ගේ ජනප‍්‍රියත්වය වැඩි වූවා මිස අඩු වූයේ නැහැ.

MDP පක්ෂයේ නායකයා ලෙස තරුණ, උගත් මොහමඞ් නෂීඞ් (Mohamed Nasheed) පත් වුණා. 1967 උපන් නෂීඞ් ශ‍්‍රී ලංකාවේ හා බි‍්‍රතාන්‍යයේ ඉගෙනුම ලබා 1989දී මාලදිවයින් දේශපාලනයට පිවිසියා. 1990න් ඇරැඹි දශකයකට අධික කාලය තුළ ගයූම් පාලනය විසින් විවිධ චෝදනා මත ඔහුව විසි වතාවක් අත්අඩංගුවට ගනු ලැබුවා.

සිරභාරයේ සිටි ඔහු වදහිංසාවලට ලක් වුණා. ලොව අවධානයට ලක් විය යුතු සුවිශේෂී දේශපාලන සිරකරුවකු ලෙස ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් සංවිධානය 1991දී ඔහු නම් කළා. ඔහුගේ දියණියන් දෙදෙනාගෙම උපන් දිනවලදී නෂීඞ් සිටියේ අත්අඩංගුවේ.

2008 ඔක්තෝබරයේ පැවති ජනාධිපතිවරණයේදී පළමු වතාවට බහු පාක්ෂික තරගයකට ඉඩ ලැබුණා. එහිදී නෂීඞ් ජනාධිපති ගයූම්ට එරෙහිව තරග කළා.

මුල් වටයේ කිසිදු අපේක්ෂකයකුට අවශ්‍ය 50% ඡන්ද නොලැබුණු නිසා දෙවන වටය ගයූම් හා නෂීඞ් අතර ඉන් සති දෙකකට පසු පැවැත්වුණා. එහිදී ඡන්දවලින් 54%ක් ලබා ගත් නෂීඞ් මාලදිවයින් ඉතිහාසයේ ප‍්‍රජාතාන්ත‍්‍රික ලෙසින් තේරුණු මුල්ම ජනාධිපති බවට පත් වුණා.

2008 නොවැම්බර් 11 වැනිදා වැඩ බාර ගත් නෂීඞ්ට දශක ගණනාවක තනි පාක්ෂික ඒකාධිපති පාලනයට හුරු වී දඩබ්බරව සිටි රාජ්‍ය පරිපාලන තන්ත‍්‍රයක් හා හිතුමතයට ගනුදෙනු කිරීමට පුරුදු වූ ව්‍යාපාරික ප‍්‍රජාවක් සමග සීරුවෙන් කටයුතු කරන්නට සිදු වුණා.

ගයූම් පාලනය යටතේ අතිශය දුෂ්කර හා කටුක අත්දැකීම් ලබා තිබුණත් නෂීඞ් ජනාධිපති වූ පසු වෛරීය දේශපාලනය පිටුදැකීමට ප‍්‍රතිඥා දුන්නා.

නෂීඞ් ජයග‍්‍රහණය කළේ ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදය ස්ථාපිත කරන හා යහපාලනය ඇති කරන බවට මැතිවරණ ප‍්‍රතිඥා දීමෙන් පසුවයි. තිස් වසරක ඒකාධිපති පාලනයෙන් හෙම්බත් වී සිටි එරට ජනයා ඉක්මන් ප‍්‍රතිසංස්කරණ හා හිටපු රජයේ බලවතුන්ට එරෙහිව හදිසි අධිකරණ ක‍්‍රියාමාර්ග අපේක්ෂා කළා.

එහෙත් නීතිය හා යුක්තිය පසිඳලීම අධිවේගී කරන්නට නෂීඞ් කැමති වූයේ නැහැ. සාක්ෂි මත පදනම්ව අධිකරණ ක‍්‍රියාමාර්ග රටේ නීතියට අනුව සිදු විය යුතු බවත්, තම රජය එයට අනවශ්‍ය ඇඟිලි ගැසීම් නොකරන බවත්, දේශපාලන පළිගැනීම් නොකරන බවත් ඔහු කියා සිටියා. ඔහු ප‍්‍රතිපත්තිගරුක හා මහත්මා දේශපාලනයක් ගෙන ගියා. මේ නිසා සමහර ලෝක මාධ්‍ය ඔහුට ‘ආසියාවේ මැන්ඩෙලා’ වැනි නම් පටබැන්දා.

රටේ ආර්ථික තත්ත්වය නැංවීමටත්, යටිතල පහසුකම් දිගටම දියුණු කරන්නත් ක‍්‍රියා කරන අතර දේශගුණ විපර්යාස නිසා ඇති වන බලපෑම් ගැනත් නෂීඞ් විශේෂ අවධානය යොමු කළා.

ගයූම්ගේ එක් යහපත් පිලිවෙතක් වූයේ ද දේශගුණ විපර්යාස ගැන කතා හා ක්‍රියා කිරීමයි. 1987 පටන් ගයූම් ලෝකයට නිතර මතක් කර දුන්නේ දේශගුණ විපර්යාස නිසා මුහුදු මට්ටම් ඉහළ ගිය විට ඉතා පහතින් පිහිටි, කඳු කිසිවක් නැති මාලදිවයින් දුපත්, 1,200ම තර්ජනයට ලක්වන බවයි. නෂීඞ් ද මේ කුඩා දුපත් රාජ්‍යවල සුවිශේෂී අවදානම ගැන දිගටම ලෝක සමුළු හමුවේ කතා කළා.

7 January 2008: Little voices from the waves: Maldives too young to die!

25 Oct 2009: Small Islands, Big Impact: Film from the frontlines of climate change impact…

මේ යහපාලනය හා හා දූරදර්ශී දැක්මකින් රට පාලනය කිරීම හිටපු රජයේ ගජ මිතුරන්ට ඇල්ලුවේ නැහැ. නෂීඞ් හා ඔහුගේ ඇමතිවරුන් වෙහෙස වී ක‍්‍රියා කරන අතරේ ගයූම් හා ගජමිතුරන් නව රජය අඩපණ කරන්නට සූක්ෂ්ම ලෙස සැලසුම් කළා. ගයූම් පත් කළ අධිකරණ විනිසුරුවන්, උසස් රාජ්‍ය නිලධාරීන් සමහරක් වුවමනාවෙන්ම නෂීඞ් රජයේ ප‍්‍රතිපත්ති හා වැඩපිළිවෙළ ප‍්‍රමාද කළා. දුෂණ විමර්ශන අඩාල කළා.

“මහජනයා හා මගේ පාක්ෂිකයෝ මට යළි යළිත් කීවේ මේ උදවිය තනතුරුවලින් ඉවත් කරන්න කියායි. එහෙත් මා එසේ නොකළේ එබන්දක් කිරීමෙන් මගේ රජයත් පෙර තිබූ රජය මෙන්ම හිතුවක්කාර මාර්ගයකට යොමු විය හැකි නිසායි” යැයි මේ ගැන ආවර්ජනය කළ නෂීඞ් පසුව කියා සිටියා.

ටිකෙන් ටික නෂීඞ් රජය අකර්මණ්‍ය කළ ගයූම් පාක්ෂිකයෝ එරට පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතර බලයක් අත්පත් කර ගත්තා. එතැන් පටන් ඔවුන් හැකි තරම් නෂීඞ්ට බාධක, හිරිහැර හා අපහාස කළා. ඒ හමුවේ නෂීඞ් ඉවසා සන්සුන්ව සිටියේ ඔහුගේ වයසට වඩා පරිණත බවක් පෙන්වමින් (ජනාධිපති වන විට ඔහුගේ වයස අවුරුදු 41යි.)

මාලදිවයින කුඩා වුවත් එහි දේශපාලනය සංකීර්ණයි. සිදු වූ සියල්ල මෙහි විස්තර කළ නොහැකි තරම් දිගයි. අන්තිමේදී රාජ්‍යතන්ත‍්‍රය තුළන් හා මහජනයා සමහරෙක් වීදි බැස්වීම හරහා දෙආකාරයකින් නෂීඞ්ට විරුද්ධව බලවේගයන් මතුව ආවා. ලේ සැලීමක් වළක්වනු පිණිස 2012 පෙබරවාරි 7 වැනිදා නෂීඞ් තනතුරෙන් ඉවත් වුණා.

නෂීඞ් ඉල්ලා අස් වූවාද – බලපෑම් පිට තනතුරෙන් ඉවත් වූවාද යන්න හරිහැටි පැහැදිලි නැහැ. එහෙත් පස් වසරක ධුර කාලයෙන් වසර තුන හමාරක් ගත වූ තැන නෂීඞ්ගේ පාලනය අනපේක්ෂිත ලෙස හමාර වුණා.

ගයූම්ට පක්ෂ වූ නිලධාරීන් එරට ආරක්ෂක හමුදා තුළ දිගටම සිටියා. ඒ අය අවසාන දින කිහිපයේ නෂීඞ්ට එරෙහිව ප‍්‍රතිපක්ෂයේ දේශපාලකයන්ට ආධාර දෙන තත්ත්වයක් ඇති වුණා. නෂීඞ් දිගටම තනතුරේ රැඳී සිටියා නම් සිවිල් යුද්ධයක් හට ගැනීමේ අවදානම තිබුණා.

නෂීඞ්ගේ උප ජනාධිපති මොහොමඞ් වාහිඞ් හසන් ජනාධිපති බවට පත් වුණා. එතැන් පටන් ගයූම් පාක්ෂිකයන්ගේ බලය යළිත් උත්සන්න වූ අතර නෂීඞ්ගෙන් දේශපාලන පලිගැනීම් නැවතත් ඇරඹුණා.

වසර තුනහමාරක් තුළ ප‍්‍රතිපත්තිගරුක දේශපාලනය හා දුරදර්ශී රාජ්‍ය පාලනය හරහා නෂීඞ් ලෝක සම්මානයට පාත‍්‍ර වුණා. මෙය ද ගයූම් ඇතුළු ගජමිතුරන්ගේ ඉරිසියාවට හා වෛරයට හේතු වූවා විය හැකියි.

ප‍්‍රජාතන්ත‍්‍රවාදී අරගලය නොනිමි එකක් බවත්, එයට උර දීමට තමන් දිගටම මාලදිවයිනේ රැඳී සිටින බවත් නෂීඞ් කිහිප විටක් කියා තිබෙනවා.

2013 සැප්තැම්බරයේ පැවති ජනාධිපතිවරණයෙන් මුල් වටයේ නෂීඞ් ඡන්ද 45.45%ක් ලබා මුල් තැනට ආවා. එහෙත් දින කිහිපයකට පසු එරට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය එම මැතිවරණ ප‍්‍රතිඵලය අවලංගු කළා. 2013 නොවැම්බර් 9 වැනිදා යළිත් පවත්වන ලද මැතිවරණයෙන් යළිත් නෂීඞ් මුල් තැනට ආවත් ඡන්දවලින් 50%ක් නොලද නිසා දෙවන වටයක් නොවැම්බර් 16 වැනිදා පැවැත්වූවා.

එයින් ඡන්ද 51%ක් ලැබූ අබ්දුල්ලා යමීන් (Abdulla Yameen) ජනාධිපති බවට පත්ව සිටිනවා. ඔහු ගයූම්ගේ ඥාති සොහොයුරෙක්. මේ අනුව එරට බලතුලනය යළිත් ගයූම් පිරිසට ලැබී තිබෙනවා. එරට පාර්ලිමේන්තුවේත් විධායකයේත් බලය දැන් යළිත් ඇත්තේ ගයූම් පාක්ෂිකයන්ටයි. අධිකරණයේ ඉන්නේත් ගයූම්ට හිතවත් නඩුකාරවරුන්.

එක් රටක දේශපාලන සිදුවීම් තවත් රටකට එක එල්ලේ අදාළ වන්නේ නැහැ. එහෙත් දිගු කලක් තනි පාලකයකු හා ඔහුගේ සහචරයන්ට රිසි පරිදි හැසිරවුණු රටක් යහපාලන මගට ගැනීම පරමාදර්ශී නායකයකුට වුව ඉතා දුෂ්කර අභියෝගයක්. මාලදිවයිනනෙන් අපට ලොකු පාඩම් උගත හැකියැ’යි මා සිතනවා.

එරට බල අරගලයේ අලුත්ම සිදුවීම හිටපු ජනාධිපති නෂීඩ් අශෝබන හා ප්‍රචන්ඩ ලෙසින් මේ සතියේ යළි අත් අඩංගුවට ගැනීමයි.