“පන්සිල් ගන්නවාට වඩා පන්සිල් රැකීම උතුම්. නිතර නිතර පන්සිල් සිහි කිරීම නිසා කෙනෙකුගේ චරිත ශුද්ධිය ඇති වේ,” යැයි 1978 අප්‍රේල් 23 වැනි දා පානදුර රංකොත් විහාර දහම් පාසැලේ දී “මිනිස් සිත” මැයෙන් දේශනයක් පැවැත් වූ සුමනදාස සමරසිංහ මහතා ප්‍රකාශ කළේය.

පන්සිල් වල ඇති මනෝවිද්‍යාත්මක වටිනාකම ඔහු තව දුරටත් මෙසේ විස්තර කරන ලදි.

කෙනෙකු සතුන් නොමරමි යැයි අවංකව සිතට එකඟව නිතර නිතර කියන විට සතෙකු මරන්නට අවස්ථාවක් එළඹුනත් එය කළ නොහැකි කාර්යයක් වන්නේය. එසේ වන්නේ ස්වකීය මනසට කවාගෙන ඇති යෝජනාව අනුව මනස ක්‍රියාත්මක වී ශරීරයේ මාංශ පේශීන් එම ක්‍රියාව කරන්නට ඉඩ නොතබා දුර්වල වීමයි. සතුන් නොමරමි යැයි අවංකව කියන පුද්ගලයාට සතෙකුගේ ඇඟේ වදින විදියට ඉලක්කයට ගලක් හෝ ගැසීමට බැරි ය.

අනුන්ගේ දෙයක් හොර හිතින් ගන්නේ තමන්ට නැති නිසාය. තමන්ට ‘නැත’ යන අදහස සිතට කවා ගන්නා පුද්ගලයා හැමදාම දුගියෙකි. හොරාට යමක් හොරකම් කිරීමෙන් ලැබෙන සතුටට වඩා දුකෙන් හා බියෙන් ජීවත්වීමට සිදුවේ. ඔහුට කෙළින් කතා කිරීමට බැරිය. සිත නිතරම චංචලය. නිතරම මානසික අසහනයෙන් ම කාලය ගෙවන්නට සිදුවේ.

කාමයෙහි වරදවා හැසිරීම යනු පංච කාමයෙහිම වරදවා හැසිරීමයි. චිත්‍රපටියක්, නාට්‍යයක් වැනි දෙයක් මුදල් නොගෙවා හොරෙන් නැරඹීම රූප නොහොත් දර්ශන කාමය වරදවා හැසිරීමයි. එතැන අනුන්ගේ දෙයක් සොර සිතින් ගැනීමක් සිදුවේ. ශබ්දයක් වුවත් වාදන, සංගීත හා කණ පිනවන විහිළු තහළු නියමිත විදියට නැතිව හරොන් සවන් දීමෙන් කාමය වරදවා හැසිරීමක් සිදුවේ.

බොරු කීම යනු සිතේ ඇති සත්‍ය ස්වභාවය වසන් කිරීමකි. කුමන අයුරකින් හෝ සිතේ ස්වභාවය වසන් කිරීම නිසා ඥානය පුළුල් වීම සිදු නොවේ. බොරු කියන්නට පුරුදු වූ පුද්ගලයා ලැජ්ජා බිය නැතිව ඕනෑම බොරුවක් කීමට පෙළඹේ. සිතේ නියම ස්වභාවය වසන් කළ විට, අසත්‍ය කීමට පුරුදු වූ විට ඔහුට සත්‍යාවබෝධයට ඇති ඉඩකඩ සිත තුල ඇහිරී යයි. ඔහුගේ සිත බොරු කීම සඳහා එල්ල වී ඇති නිසා යහපත් දෙයට යොමු කිරීමට බැරිය. බොරු කියන්නා නිතරම තමා කී බොරු හෙළිවේය යන බියෙන් ගැහේ. සමාජයේ පිළිගැනීමක් නැත. ඇත්තක් පැවසුවත් ඔහුව විශ්වාස කරන අයෙකු නැත.

අන්තිමට ඇති මත්පැන් පානය නිසා මුලින් කී පව් හතරම කරන්න කෙනෙකුට පුළුවන. සිහිය වෙනස් වීම නිසා බුද්ධිමත් භාවය අඩුය. ශාරිරික හා මානසික ලෙඩදුක් වලට භාජනය වේ. මත්පැන් බොන්නේ සිතේ සතුට නැති අයයි. එහෙත් මත්පැන් බීම නිසා ලබන තාවකාලික සතුට බොහෝවිට ජීවිතය තිබෙන තුරු දුක් විඳීමට හේතුවන විදියේ සිද්ධියකට තුඩු දිය හැකිය.

1978 මැයි 1 දා චිත්ත ධර්ම විද්‍යා පත්‍රයෙනි.