පසුගිය මාස කිහිපය පුරාවටම ලංකාවේ විවිධ පලාත්වලින් උල්කාෂ්ම පතනය වීම් වාර්තා වුනා… මේ හැම වාර්තාවක් ගැනම පුවත්පත් සහ වෙබ් අඩවි පුරා විවිධාකාර ලිපි ලියැවී තිබුණත්, සාමාන්‍ය කෙනෙකුට විද්‍යාගාර පර්යේෂණයකින් තොරව උල්කාෂ්මයක් හඳුනා ගන්නේ කෙසේද යන දැනුම ලබා දීමට කිසිවකු උනන්දු වී තිබුණ බවක් වාර්තා වී නැහැ.. එසේ වාර්තාවක් තිබුණා නම් එය ඉතා අගය කළ යුතු ක්‍රියාවක් – සමහරවිට මට එය මඟහැරුණා විය හැකියි…

උල්කාෂ්මව බොහෝ දුරට පොළවේ ඇති සාමාන්‍ය ගල් වලට පෙනුමින් හැඩයෙන් සමාන වෙන නිසා සමහරුන් උල්කාෂ්ම වුවත් සාමාන්‍ය ගල් කැටයක් ලෙස සළකා කසළගොඩට දමන අවස්ථා වාර්තා වී තිබෙනවා. මේ උල්කාෂ්ම පෙනුම – හැඩය – අතින් පෘථිවියේ ඇති ගල්කැට වලට කිසියම් සාමානකමක් දැක්වූවත්, ඒවායේ ගුණ අතින් නම් කිසිසේත්ම සමාන වන්නේ නැහැ. මේ නිසා සරළ පරීක්‍ෂණ කිහිපයක් මගින් පෘථීවියේ ගල්කැට සහ උල්කාෂ්ම වෙන්කර හඳුනාගන්න පුළුවනි. උල්කාෂ්ම යනු අභ්‍යවකාශයේ සැරිසරන ඇස්ටරොයිඩ සහ වෙනත් වස්තූන්ගෙන් කැඩී එන කුඩා කොටස්. මේවා සිය ගමනේදී පෘථිවි ගුරුත්‍ව ක්‍ෂෙත්‍රයට හසුවීම නිසා පෘථිවියට ඇද වැටෙනවා. බොහොමයක් පෘථිවි වායුගෝලයට ඇතුළු වන විට සිදුවන ඝර්ෂණය හේතුවෙන් රත් වී පසුව ඔක්සිජන් හා ක්‍රියා කර ගිණිබෝල ලෙස පොළවට පතිත වනවා. මේවා ඉතාම අධික වේගයකින් පොළවට පතිත වන නිසා සමහර උල්කාෂ්ම පිපිරුම් ශබ්ධයක් (Sonic Boom ) පවා පිටකරනවා. සමහරු මෙය අකුණු සැරයක් බවට වරදවා වටහා ගන්නවා. සමහරක් වායුගෝලයේදීම දැවී අළු වනවා සමහරක් පොළවට පතිතවෙනවා. මේවා ලංකාවේ පමණක් නොවෙයි, සෑම විටම ලෝකය පුරාවටම පොළවට පතිත වෙනවා.

උල්කාෂ්ම වර්ගීකරණය (Meteorite Classification)

උල්කාෂ්ම ප්‍රධාන වර්ග තුනකි. පාෂාණමය (Stony) පාෂාණමය-යකඩ සහිත (Stony-Irons ) සහ යකඩමය (Irons) මේ අනුව උල්කාෂ්මවල යකඩ අඩංගු වන බව ඔබට පෙනෙනවා ඇති. මේ නිසාම 99% ක් පමණම උල්කාෂ්ම ප්‍රබල චුම්භකයන්ට ඇදී යාමේ හැකියාවක් පවතිනවා. නමුත් හීමටයිට් සහ මැග්නටයිට් නම් යකඩ බහුල පෘථිවි පාෂාණත් මේ ලක්‍ෂණයම පෙන්නුම් කරනවා… පහත දැක්වෙන්නේ පියවරෙන් පියවර උල්කාෂ්මයක් හඳුනා ගන්නා පිළිවෙලයි.

පෙනුම

අළුත පතිත වූ උල්කාෂ්මයක් සාමාන්‍යයෙන් දැවී අළු වුන ස්වභාවයක් සහිත මතුපිටක් උරුම කර ගන්නවා. මෙය සිදුවන්නේ ගිණිගැනීම නිසායි. මෙයට Fusion Crust කියා කියනු ලබනවා. මෙය කළු පැහැයේ සිට දුඹුරු පැහැය දක්වා විවිධ වර්ණයන් ගන්නවා. නමුත් පරණ වූ උල්කාෂ්මවල මේ ගතිය දකින්නට ලැබෙන්නේ නැහැ.

Fusion Crust

එය සාමාන්‍ය ගලක් බවට බොහෝ විට වරදවා හඳුනා ගන්න පුළුවනි. එය වෙන්කර හඳුනාගත හැකි එක් ක්‍රමයක් නම් එම පාෂාණය තරමක් දිළිසෙනසුළු පොලිෂ් වූ ගතියක් පෙන්වීමයි. එසේම ඒ උල්කාෂ්ම විවිධ හැඩයන් ගන්නවා. සමහර ඒවා ඇඟිලි වලින් එබූ මඩ ගුලියක් පිළිස්සූ කළෙක මෙන් කුඩා වලවල් පෙන්නුම් කරනවා  (Regmaglypts).

Regmaglypts

මේ අතරම කාබනික උල්කාෂ්ම (Carbonaceous Meteorites) නම් විරළ ( පතනය වන මුළු උල්කාෂ්ම වලින් 4.6% ක් පමණ) උල්කාෂ්ම ද මෙවැනි ස්වභාවයක් ගන්නවා.. සමහර ඒවා තරමක් රළු වනවා. ලංකාවට මෑතදී පතනය වූ උල්කාෂ්ම කාබනික උල්කාෂ්ම බවට මහාචාර්ය චන්‍ද්‍රා ජයරත්න මහතා පවසා තිබුණා. මේ උල්කාෂ්ම වල ජලය 3% – 22% අතර ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා, අනෙක්වා කාබනික සංයෝග, සිලිකේට, ලෝහ ඔක්සයිඩ, සල්ෆයිඩ වැනි විවිධ සංයෝග අඩංගු වෙනවා. මෙම උල්කාෂ්මවල කාබනික සංයෝග අඩංගුවීමෙන් පැවසෙන්නේ ඒවා දැඩි උෂ්ණත්‍වයකට හසු වී නොමැති බවයි. මේවා සූර්ය නෙබියුලාවේ සංයුතියට සමාන බව පැවසෙනවා. මේවා වැඩිපුර රත්වීමකට ලක් නොවීම නිසා ජීවය පැවතිය හැකි බවට කෙනෙකුට තර්ක කළ හැකි වුවත්, මෙයට පෙර පතනය වූ කිසිම උල්කාෂ්මයක ජීවය ඇති බවට හඳුනා නොගැනීම නිසා මේ මතය බැහැර කිරීමට තවත් කෙනෙකුට හැකියි. මේ නිසා කාබනික උල්කාෂ්ම රාශියක් ජීවය ඇති-නැති බවට පරීක්‍ෂා කර හඳුනාගත යුතුයි.

කාබනික උල්කාශ්ම

මේ තිබෙන්නේ එවැනි කාබනික උල්කාෂ්මයක් සහ එහි හරස්කඩක්.

 භෞතික ගුණ (Physical Properties)

උල්කාෂ්මවල සුවිශේෂ භෞතික ගුණ කිහිපයක් තිබෙනවා. පළමුවැන්න තමයි එහි ඇති අධික යකඩ ප්‍රතිශතය නිසා ප්‍රබල චුම්භක වලට ඇති ආකර්ෂණය. සාමාන්‍යයෙන් කුඩා චුම්භකයකට ද ප්‍රතිචාර දක්වන මේවා හරියටම හඳුනා ගැනීමට තරමක් ප්‍රබල චුම්භකයක් භාවිතා කළ හැකියි. ශීතකරණයක සවි කරන කුඩා සිහිවටනවල ඇති (Refrigerator Magnets) චුම්භක සමහර අවස්ථාවලදී භාවිතයට ගැනුනත්, මීට වඩා ප්‍රබල චුම්භක අප සතුව තිබෙන බව සමහරවිට ඔබ නොදන්නවා ඇති. ඔබ සතුව අකර්මන්‍ය වූ පරිඝණක දෘඪාංග තැටියක් (hard disk) ඇතිනම් එය තුළ ඇති ඉතා ප්‍රබල චුම්භක සොයාගත හැකියි. මෙවැනි චුම්භකයක් ඉතා පහසුවෙන් උල්කාෂ්මයකට ඇලී පවතිනු ඇති. එය පළමු සාක්‍ෂියයි.

උල්කාෂ්මවලට චුම්භක ඇදී යයි.

නමුත් යකඩ අඩංගු පාෂාණ වන හීමටයිට් සහ මැග්නටයිට් ද මෙසේ චුම්භක වලට ආකර්ෂණය වන නිසා ඒවා උල්කාෂ්ම ලෙස වරදවා වටහා ගත හැකියි. මේ නිසා ඒවා හීමටයිට් සහ මැග්නටයිට් බවට සහතික කර ගත හැකි පරීක්‍ෂණයක් ද ඔබටම කළ හැකියි.

හීමටයිට් රතු පැහැයෙන් සෙරමික් ටයිල් එක වර්ණ ගන්වයි

මැග්නටයිට් කළු පැහැයෙන් සෙරමික් ටයිල් එක වර්ණ ගන්වයි

මේ පරීක්‍ෂණය සිදු කිරීමට ඔබට සෙරමික් ටයිල් එකක් හෝ බිඳුනු සෙරමික් පිඟානක් අවශ්‍ය වෙනවා. ඔබ උල්කාෂ්මයක් යැයි සැක කරන චුම්භක ගුණ ඇති පාෂාණය සෙරමික් ටයිල් එකේ ඇතිල්ලූ පසු රතු හෝ කළු පැහැයක් ඇඳෙනවා නම් එය උල්කාෂ්මයක් නොවේ.

එසේම මේ උල්කාෂ්ම පිටතින් බලා කළ හැකි පරීක්‍ෂණ අවසානයේ ඔබට මෙහි ඇතුලත පරීක්‍ෂා කිරීම ඇරඹිය හැකියි. ඒ සඳහා ඔබට අවශ්‍ය වන්නේ පීරක් පමණයි. මේ උල්කාෂ්ම සමහරවිට වටිනා උල්කාෂ්ම විය හැකි නිසා ඒවා පළුදු කිරීමෙන් වටිනාකම අඩු වන නිසාත්, අවශ්‍ය පරීක්‍ෂණ වලට බාධා පැමිණෙන නිසාත්, හානිය අවම කරගැනීමට සුදුසුයි. මේ නිසා උල්කාෂ්මයේ එක් පසෙකින් කොටසක් තෝරාගෙන පීරෙන් හෙමින් එහි ඇතුළත නිරාවරණය වන සේ පීරිගාන්න.. ඉන්පසු ඔබට එහි ඇතුලත හරස්කඩක් ලැබෙනු ඇති.

පාෂාණමය – යකඩ උල්කාෂ්මවල හරස්කඩක්

සාමාන්‍ය කාබනික උල්කාෂ්මයක ලෝහමය සංයෝග ඒකාකාරව පැතිර පවතී

යකඩමය උල්කාෂ්මයක් දැඩි ඝණත්‍වයක් සහිතව ඇසිරී පවතී

ඒ හරස්කඩ මගින් උල්කාෂ්මයක් පැහැදිලිව හඳුනා ගත හැකියි. 

සාමාන්‍ය පෘථිවි පාෂාණ වලට වඩා උල්කාෂ්ම වෙනස් වන තවත් ප්‍රධාන භෞතික ලක්‍ෂණයක් වන්නේ ඒවායේ ඝණත්‍වයයි. සාමාන්‍ය පාෂාණයකට වඩා උල්කාෂ්ම ඝණත්‍වයෙන් වැඩියි. පහත දැක්වෙන්නේ සාමාන්‍ය පෘථිවි පාෂාණ සහ උල්කාෂ්ම අතර වූ ඝණත්‍ව සංසන්දනයයි.

මේ භෞතිකව උල්කාෂ්මයක් හඳුනා ගන්නා ක්‍රම කිහිපයක්. රසායනිකව සහ උසස් භෞත රසායනික උපකරණ භාවිතයෙන් උල්කාෂ්මයක් හරියටම හඳුනාගැනීම පහසුවෙන් කළ හැකියි.

උල්කාෂ්ම හඳුනා ගැනීම රසායනිකව කිරීම සාමාන්‍ය පුද්ගලයින්ට විද්‍යාගාර පහසුකම් නොමැතිව නොහැකියි. මේ උල්කාෂ්ම බොහොමයක නිකල් අඩංගුයි ඒ වගේම සාමාන්‍ය පෘථිවි පාෂාණවල නිකල් ලෝහය අඩංගු නැහැ. මේ නිකල් ලෝහය සඳහා සුවිශේෂී පරීක්‍ෂණයක් කිරීම මගින් කිසියම් පාෂාණයක් හරියටම උල්කාෂ්මයක් ද නැද්ද යන්න සොයාගත හැකියි. නිකල් ආම්ලික මාධ්‍යයකදී  ඩයිමෙතිල් ග්ලයොක්සීම් (DMG) සමඟ සංකීර්ණ අණුවක් තනනවා. මෙය රෝස පැහැතියි. 

මේ සඳහා උල්කාෂ්මයෙන් ලබාගත් කුඩු ස්වල්පයක් ගෙන තනුක හයිඩ්‍රොක්ලෝරික් අම්ලයේ එම කුඩු කිසියම් ප්‍රමාණයකට දිය කර එම ද්‍රාවණය ඩයිමෙතිල් ග්ලයොක්සීම් (DMG) මගින් පරීක්‍ෂා කළ විට රෝස පැහැයක් ලබා දේ නම් එම පාෂාණය 99% ක්ම උල්කාෂ්මයක් බවට සහතික කරගත හැකිය. 

මෙයට අමතරව Scanning Electron Microscope යන උපකරණයේ ලෝහමය සමස්ථානික රටාව ආශ්‍රයෙන් කිසියම් පාෂාණයක උප්පත්තිය නිසැකවම හඳුනාගත හැකියි. නමුත් මේ ක්‍රමය ලංකාවේ ඇතිනම් එය ඇති එකම ස්ථානය ශ්‍රී ලංකා නැනෝ තාක්‍ෂණික ආයතනය විය හැකියි. (SLINTEC).

ඉතින් ඉහත දක්වා ඇත්තේ ලංකාව තුළදී කිසියම් පාෂාණයක් උල්කාෂ්මයක්ද නැද්ද හඳුනාගැනීමට යොදා ගත හැකි සරළ පරීක්‍ෂණ කිහිපයක්. මේ සරළ පරීක්‍ෂණ කිහිපය භාවිතයෙන් ඔබ උල්කාෂ්මයක් යැයි සැක කරන ඕනෑම පාෂාණයක් හඳුනා ගැනීමට හැකියි. මේ උල්කාෂ්ම සමහරවිට අධික වටිනාකමින් යුත් දේ විය හැකියි. ඒ නිසා ඔබ උල්කාෂ්මයක් සතු කරගත් පසු එය කුණු කූඩයකට නොදමා පරිස්සමෙන් තබා ගතහොත් අනාගතයේදී ඔබේ නමත් සමහරවිට විද්‍යාත්මක සොයා ගැනීමකට සම්බන්ධ විය හැකියි.

ඉතින්, ඔබ මිදුලට වැටෙන උල්කාෂ්මයක් හෝ පාරේ ඇවිදිනවිට පයේ හැපෙන ගල් කැබැල්ලක් උල්කාෂ්මයක්දැයි පරීක්‍ෂා කිරීමට ඔබටත් හැකියාවක් මේ මගින් ලැබේ යැයි මා සිතනවා.

ලිපිය දිගු වැඩි වන නිසා මෙයට වඩා විස්තර එකතු කරන්නෙ නැහැ..

මෙන්න මේ වෙබ් අඩවියේ ඇති ක්‍රම වලින් උල්කාෂ්මයක් හඳුනාගත හැකියි. එතැනට මෙතැනින් යන්න. තවත් එකක් මෙතැන. 

How to identify a meteorite යනුවෙන් Google (හෝ Weemal) කළ විට ඔබට මේ ගැන වැඩිදුර විස්තර දැනගත හැකියි…

මෙය ඔබ බෙදාහදා ගන්නේ නම් ඇල්කෙමියාගේ දිනපොතින් උපුටා ගත් බවට නොකියන්න අකාරුණික වන්න එපා… මෙය වෙබ් අඩවි විස්සක් පමණ කියවා නිදිවරා ලියූ ලිපියක් නිසා එහි අගය මට හොඳටම දැනෙනවා.